Sarajewo to miasto, którego nie może zabraknąć podczas wyprawy na Bałkany. Mieszanka kultur, która tak je charakteryzuje potrafi przenieść w zupełnie inny świat. To tu możemy zobaczyć w niewielkiej odległości od siebie meczet, cerkiew, kościół katolicki i synagogę.
Noclegi w tym mieście zarezerwowaliśmy przez portal airbnb i polecamy go jak najbardziej. Jest to nasz najlepszy nocleg na Bałkanach – tak sympatycznych, życzliwych, pomocnych ludzi życzymy sobie na dalszej swojej drodze. Na dzień dobry dostaliśmy pyszną bosanską kafę oraz butelkę własnoręcznie robionego syropu z pokrzywy. Advija i Halid służyli radami, zebrali z podwórka nasze rozrzuce przez wiatr pranie :), urzekli nas swoją dobrocią. W pełni zasłużyli na miano „Super hosta”. Kolejne pobyty w tym miejscu tylko upewniły nas w tym przekonaniu. Po kilku przyjazdach staliśmy się przyjaciółmi. To dzięki uczynności ich syna i synowej zdobyliśmy wymarzone bilety na koncert Dino Merlina w Sarajewie w lipcu 2015r. Oczywiście z całą rodziną wybraliśmy się na koncert.
Hasło reklamowe Bośni i Hercegowiny brzmi „The heart shaped land” (Kraj w kształcie serca). Jeśli spojrzymy na mapę – faktycznie – kraj ten przypomina swoim kształtem serce. Ale hasło to ma również wymiar metaforyczny – mieszkańcy Bośni rzeczywiście mają serce na dłoni 🙂
Jedna z najlepszych panoram miasta rozpościera się z miejsca o nazwie Žuta tabija (Żółty Bastion).
Bijela Tabija – stary fort znajdujący się na wysokości 667 m.
Kolejnym doskonałym punktem widokowym jest ul. Zmajevac prowadząca na wzgórza otaczające Sarajevo. Widok stamtąd jest niesamowity.
Muzułmański cmentarz przy ul. Sirokovac.
Tu pochowany jest I prezydent BiH – Alija Izetbegović.
Niestety – miasto niewątpliwie kojarzy się w wojną.
Jednym z symboli tego smutnego czasu jest budynek Biblioteki Uniwersyteckiej. To XIX-wieczny gmach, zbudowany w stylu mauretańskim. Podczas oblężenia miasta był wielokrotnie ostrzeliwany. W sierpniu 1992r. spłonął, a wraz z nim cały księgozbiór, w tym bezcenne, 1000-letnie manuskrypty żydowskie i arabskie. Scenę tę można zobaczyć w teledysku U2 & Luciano Pavarotti „Miss Sarajevo” -> http://www.youtube.com/watch?v=51DMGjup6h4 (4:11) Na szczęście budynek odrestaurowano i obecnie pełni on funkcję ratusza miejskiego.
Po drugiej stronie rzeki Miljacka stoi niewielki budynek, czyli Inat Kuća – Przekorny Dom. W XVI wieku na miejscu, gdzie wówczas stał zaplanowano budowę meczetu. Właściciel domu nie godził się na jego wyburzenie, zatem dom przesieniono w całości na drugi brzeg rzeki. Po wielu latach władze miasta postanowiły w tym miejscu wznieść budynek ratusza miejskiego. Sytuacja się powtórzyła – uparty właściciel domu nie chciał zgodzić się na jego wyburzenie. Zatem ponownie cegła po cegle dom został przeniesiony na drugą stronę rzeki, gdzie stoi do dziś.
Na głównym placu stoi piękna studnia o ażurowej konstrukcji –Sebilj- ostatni fragment wodociągu zbudowanego w XVI w. To w tym miejscu powstał kiedyś turecki bazar, łaźnie, meczet i pałac, czyli „saraj”, od którego miasto wzięło swoją nazwę.
Sercem Sarajewa jest Baščaršija – turecki bazar z tradycyjnymi warsztatami rzemieślniczymi w wąskich uliczkach, sukiennicami oraz restauracjami.
Burek ispod sača
Meczet Gazi Husrev-bega (Begova Dżamija) powstawał w latach 1530-1537, a za jego budowę odpowiadał główny architekt imperium osmańskiego, który wzorował się na rozwiązaniach ze Stambułu. Meczet jako pierwszy na świecie otrzymał w 1898r. elektryczne oświetlenie.
Przed wejściem znajduje się obszerny plac z drzewami i centralną studnią (sadrvan) do obmycia nóg.
Katedra pw. Najświętszego Serca Jezusa to neogotycka budowla z dwoma bliźniaczymi wieżami i wielką rozetą nad wejściem. Każda z wież kościoła posiada własny zegar. Przed katedrą znajduje się pomnik papieża Jana Pawła II, który w 1997r. odprawił tu Mszę św.
Obowiązkowym punktem pobytu w tym mieście była wizyta w Gallery 11/07/95, która znajduje się blisko katedry. Prócz kolekcji zdjęć, głównie z okresu oblężenia Sarajewa i masakry w Srebrenicy możemy zobaczyć dwa filmy: „Miss Sarajewo” oraz „Srebrenica 1992”. Pozwalają one uświadomić sobie co działo się na tych terenach niecałe 20 lat temu. Dzięki urządzeniom multimedialnym można zobaczyć i wysłuchać wywiady z kobietami ze Srebrenicy. Dla osób interesujących się tematyką wojny na Bałkanach to miejsce „must see”.
Fragmenty filmu „Miss Sarajevo” zostały wykorzystane w teledysku piosenki U2 & Luciano Pavarottiego o tym samym tytule. Przez kilka chwil możemy zobaczyć jak wyglądała codzienność ludzi w oblężonym Sarajewie.
Cały film „Miss Sarajevo” można obejrzeć tu: http://www.veoh.com/watch/v28822914wwMa7KMB
Pomnik Vjecna vatra u zbiegu ulic Marszałka Tity i Ferhadija. „Wieczny ogień” płonie tutaj od 1946 r., by upamiętnić wojskowe i cywilne ofiary II wojny światowej oraz wyzwolicieli miasta.
Pomnik Dzieci Sarajeva– poświęcony pamięci dzieci poległych w czasie oblężenia miasta w latach 1992-1995. Został oficjalnie odsłonięty 9 maja 2009r.
Przejmujący widok – setki śladów małych stóp odlanych w metalu…
Z boku na obrotowych walcach umieszczono nazwiska poległych. W czasie wojny zginęło ok. 1600 dzieci.
„Nermineee, hajde dolamo, ja sam dolamo. Slobodno kod Srba, svi hajte…” Tymi słowami w lipcu 1995r. mieszkaniec Srebrenicy- Ramo nawoływał swojego syna Nermina do poddania się Serbom, nie wiedząc o tym, że wydaje na siebie i syna wyrok śmierci. Szczątki obu mężczyzn znaleziono podczas ekshumacji masowego grobu niedaleko Srebrenicy w 2008r. Instalacja „Nermine, dođi!” autorstwa Mensuda Keče mieści się w Velikom parku, niepodal pomnika Dzieci Sarajeva. Wysoka na 2 metry rzeźba wykonana jest z betonu, gipsu, plastiku, silikonu i innych trwałych materiałów. Odsłonięto ją 10 lipca 2015r. – w 20 rocznicę ludobójstwa w Srebrenicy.
Róża sarajewska to znak-symbol. W czasie wojny pociski moździerzowe pozostawiały na betonie charakterystyczny ślad. W czasie wojny miejsca te nosiły nazwę „śladów smoczej łapy” (tragovi zmajeve šape). By ustrzec się przed tragicznym losem osób, które zginęły w wyniku ostrzału w tych miejscach, przesądni ludzie spluwali na nie. Po wojnie ślady po wybuchu zalano czerwoną żywicą, kształtem przypomina różę.
W latach 1997–1998 w Sarajewie stworzono 150 takich róż, ale obecnie wiele z nich wypłowiało. Planowane jest odrestaurowanie 12 róż w centrum miast oraz zgłoszenie ich na listę UNESCO -> http://balkanistyka.org/znikaja-sarajewskie-roze-symbol-cywilnych-ofiar-oblezenia-sarajewa/
W czasie wojny targowisko miejskie Merkale było miejscem dwóch masakr ludności Sarajewa. To tu 5 lutego 1994r. w wyniku ostrzałów artyleryjskich zginęło ok. 70 osób, a ponad 140 zostało rannych. Szklana witryna na tyłach targu z nazwiskami ofiar przypomina o tym wydarzeniu. 5 lutego został ustanowiony dniem pamięci poświęcony poległym obywatelom Sarajewa w latach 1992–1995.
W drugiej masakrze ludności (co upamiętnia tablica na budynku) zginęły 43 osoby, a ponad 90 odniosło rany.
Targowisko Merkale obecnie
Sobór Najświętszej Bogurodzicy – jedna z największych cerkwii prawosławych na Bałkanach. Świątynię zbudowano dzięki datkom mieszkańców Sarajewa, pobliskich miejscowości i wiosek.
Centralne miejsce tradycyjnie zajmuje ikonostas. Na pierwszym planie oryginalna ambona z ażurowymi schodami.
Budynek Akademiii Sztuk Pięknych
Okolice Latinskiego Mostu – miejsce zamachu na następcę tronu arcyksięcia Franciszka Ferdynanda, w następstwie którego rozpętała się I Wojna Światowa.
Na Centrum Olimpijskie Koševo składa się stadion, Hala Zetra (od 2010r. nazwana imieniem Juana Antonio Samarancha) oraz tor do łyżwiarstwa szybkiego Zetra Ice Rink. To tu w 1984r. odbyła się ceremonia otwarcia i zamknięcia XIV Zimowych Igrzysk Olimpijskich.
Na hali odbywały się zmagania w różnych konkurencjach, m.in. mecze hokeja i zawody łyżwiarstwa figurowego. Starsi czytelnicy pamiętają na pewno brawurowy występ duetu Torvill & Dean, którzy za taniec do „Bolera” otrzymali notę marzeń – czyli same 6.0 za wartość artystyczną. Położony nieopodal mniejszy stadion treningowy w czasie wojny zamieniono na cmentarz. Trybuny hali Zetra wykorzystano na trumny, a jej piwnice były kostnicami.
Po wojnie Centrum odbudowano. Pokaźne środki finansowe na ten cel przekazał MKOl, Unia Europejska, rządy Hiszpanii, Holandii i Norwegii. Stadion wielokrotnie służył jako arena koncertowa wielu gwiazd, m.in. Dino Merlin, Bijelo Dugme czy Hari Mata Hari. To tu wystąpił w 1997r. zespół U2, co lokalne gazety uznały za „dzień, w którym skończyło się oblężenie Sarajeva”. Zespół U2 był pierwszym zespołem zagranicznym, który zagrał koncert w tym mieście po zakończeniu oblężenia. 23 września 1997 roku na stadionie Kosevo zobaczyło go wówczas 50 tys. osób. http://www.rp.pl/artykul/66821.html
W Centrum zwiedziliśmy Muzeum Olimpijskie. Znajdują się tu różne pamiątki z tego okresu: obrazy, rzeźby, fotografie, odzież sportowa i gadżety reklamowe. Wstęp jest bezpłatny.
Nieodzownym elementem igrzysk była maskotka – wilczek Vučko -> https://www.youtube.com/watch?v=V0eWyVSk8gs
Hotel Holiday Inn został zbudowany na potrzeby Zimowych Zimowych Igrzysk Olimpijskich w 1984 roku. „Zasłynął” jednak później, jako miejsce przebywania zagranicznych dziennikarzy podczas wojny domowej. Hotel stanowi tło wydarzeń w filmie „Welcome to Sarajevo” (polskie tłumaczenie „Aleja Snajperów”).
Wieża Avaz została oddana do użytku w 2008r. i do 2010r. była najwyższym budynkiem na Bałkanach (172 metry). Wtedy to została odrestaurowana wieża Avala Tower na przedmieściach Belgradu, która ma 204 metry. Budynek jest siedzibą gazety „Dnevni avaz”.
Wjazd na taras widokowy na 36 piętro to koszt 1 marki. My swoje auto zostawiliśmy na parkingu podziemnym pod wieżą. Pierwsze 30 minut jest gratis, później opłata wynosi 1,5 marki za 1 h. Na 35 piętrze znajduje się kawiarnia. Rozciąga się stąd fantastyczny widok.
Na lewo od żółtego hotelu Holiday Inn widzimy budynek Parlamentu. Dalej na lewo bliźniacze wieże Momo i Uzeir.
Budynek Parlamentu – jego odbudowa po wojnie trwała aż 11 lat i zakończyła się dopiero w 2009r.
Tablica pamiątkowa pierwszych ofiar oblężenia Sarajewa. W tym miejscu 5 kwietnia 1992r. nieznany sprawca zastrzelił studentkę medycyny Suadę Dilberović – uczestniczkę wielotysięcznego pokojowego marszu. Za jedną z pierwszych ofiar uznano również Olgę Sučić, urzędniczkę parlamentu Bośni i Hercegowiny. Dla uczczenia ich pamięci most Vrbanja w 1999r. przemianowano na most Suady i Olgi. Tablicę odsłonięto 6 kwietnia 2011r. Napis na tablicy oznacza: „Kropla mojej krwi popłynęła i Bosna nie wyschnie”.
Z tym miejscem związana jest jeszcze jedna tragiczna historia. 19 maja 1993r. para zakochanych: bośniacka muzułmanka Admira Ismić i Serb Boško Brkić postanowiła uciec z oblężonego miasta. Podczas próby ucieczki zostali jednak zastrzeleni. Ich ciała leżały na moście przez kilka dni, ponieważ zarówno Serbowie, jak i Bośniacy bali się ponownego ostrzału. Początkowo para została pochowana osobno, lecz trzy lata później rodziny zdecydowały, by przeprowadzić ekshumację i pochować zakochanych obok siebie. Ich historia stała się przedmiotem filmu „Romeo i Julia w Sarajevie”: https://www.youtube.com/watch?v=jnQ1lTAVjhw
Niech nikogo nie zmyli fatalny stan tego budynku. Wewnątrz funkcjonuje Muzeum Historyczne Bośni i Hercegowiny. Wstęp to koszt 5 KM.
Na I piętrze budynku znajdziemy przejmującą wystawę przedstawiającą życie mieszkańców podczas oblężenia miasta w latach 1992-1995. Naszym zdaniem jest to jedno z obowiązkowych miejsc do zobaczenia w tym mieście.
Ekspozycja ukazująca przykładowe stoisko na targowisku Merkale.
Na parterze budynku, w jednym z pomieszczeń zorganizowano wystawę zdjęć o Srebrenicy.
Widok z miejsca Vraca – dawnego parku-muzeum ofiar II Wojny Światowej na Grbavicy, zniszczonego w czasie oblężenia. Tu znajdowało się najsłynniejsze stanowisko snajperskie.
Żydowski cmentarz w czasie wojny również używany był jako stanowisko snajperskie. Jest to drugi, najstarszy zachowany cmentarz żydowski w Europie (po cmentarzu praskim), zlokalizowany w Sarajewie pomiędzy dzielnicami Kovačići i Grbavica (Novo Sarajevo).
Cmentarz przy ulicy Alifakovac
Sarajewski browar
Podziwianie zachodu słońca z punktu widokowego na terenie Žutej tabiji to niezapomniane chwile. Miasto najpierw tonie w promieniach zachodzącego słońca, a następnie rozłbyskuje tysiącem migocących światełek. Niezwykłości tym chwilom dodaje odgłos śpiewu muezinów z okolicznych meczetów.
Stolica Bośni i Hercegowiny jest niesamowita i magiczna. Za bośniackim piosenkarzem Kemalem Monteną chciałoby się powiedzieć „Sarajevo ljubavi moja” 🙂
Podczas jednego z pobytów w Sarajewie skorzystaliśmy z turystycznego przejazdu po mieście double – decker busem. Koszt to 5 E za 2 osoby za około godzinną przejażdżkę. Wycieczka rozpoczęła się przy soborze, następnie pojechaliśmy w pobliże kampusu olimpijskiego Kosevo, „Aleją Snajperów”, Put Mladih Muslimana, aż do leżącego tuż za miastem mostu Kozija cuprija. W drodze powrotnej przejeżdżaliśmy uliczkami w samym centrum, oglądając z wysokości piętra autobusu najbardziej znane zabytki Sarajewa.
W samym mieście i jego okolicach polecamy również:
Kolejkę na Trebević https://naszebalkany.pl/bih/sarajewo-kolej-na-trebevic/
The War Childhood Museum https://naszebalkany.pl/bih/war-childhood/
Tunel Spasa https://naszebalkany.pl/bih/sarajewo-tunel-spasa/
Vrelo Bosne https://naszebalkany.pl/bih/vrelo-bosne/
Rimski most https://naszebalkany.pl/bih/rimski-most/
Wzgórza wokół Sarajewa:
Trebević https://naszebalkany.pl/bih/sarajevo-trebevic-tor-bobslejowy/
Jahorina https://naszebalkany.pl/bih/sarajevo-jahorina/
Igman https://naszebalkany.pl/bih/sarajevo-igman/
Wodospad Skakavac https://naszebalkany.pl/bih/wodospad-skakavac-i-gospoda-u-dragana-promaja/
Jaskinia Bijambare https://naszebalkany.pl/bih/jaskinia-bijambare/
Lukomir https://naszebalkany.pl/bih/lukomir/
Umojlani https://naszebalkany.pl/bih/umoljani/