Nazwa miasta Srebrenica pochodzi od znajdujących się w okolicy złóż srebra. Miejscowość słynęła z wydobycia tego surowca, a także rud cynku, ołowiu i złota. Obecnie działa tu uzdrowisko i kopalnia soli. Jednak nazwa ta kojarzy się głównie tylko z jednym – z największym aktem ludobójstwa od czasów II wojny światowej.
W 1991r. miasto było zamieszkiwane przez prawie 40 tys. osób, z czego 73% stanowili Muzułmanie, a 25% Serbowie. Już od 1992r. Srebrenica i jej okolice były otoczone przez wojska serbskie. W samej Srebrenicy schroniła się ludność z pobliskich wiosek. W pewnym momencie w mieście przebywało 5 razy więcej niż przed wojną. Warunki życia w mieście były bardzo ciężkie – brakowało jedzenia, lekarstw, szerzyły się choroby i nielegalny handel, nie było elektryczności i bieżącej wody. Dziesiątki tysięcy osób było skoncentrowanych na bardzo małej przestrzeni. Ludzie spali w garażach, w szkole, czasem dosłownie mieszkali na ulicach. W kwietniu 1993r. Srebrenica i tereny w promieniu 30 km zostały na mocy Rezolucji ONZ nr 819 ogłoszone jedną ze „Stref bezpieczeństwa” (obok Žepy, Sarajeva, Bihaća, Tuzli i Goražde). Oznaczało to, że były to strefy zdemilitaryzowane o specjalnym statusie. Zgodnie z kolejną Rezolucją Rady Bezpieczeństwa ONZ (nr 824) nie można ich było napadać ani bombardować. Za ochronę srebrenickiej enklawy odpowiadał holenderski batalion ONZ, pod dowództwem Thomasa Karremansa, stacjonujący w pobliskiej wiosce Potočari. Nie miał on jednak mandatu do użycia broni.
Strategia postępowania Serbów wobec Srebrenicy i sąsiedniej enklawy Žepy została określona w Dyrektywie nr 7 Głównego Dowództwa RS, którą podpisał w marcu 1995r., prezydent Republiki Serbskiej Radovan Karadžić. Zakładała ona „codzienne działania bojowe, które miały sprawić, by życie mieszkańców obu tych stref było niepewne, nie do wytrzymania i bez perspektyw”. W 1995r. Serbowie całkowicie opanowali okolicę i zaczęli blokować dostawy pomocy humanitarnej. ONZ nie przeprowadziło jednak żadnej interwencji zbrojnej. Na początku lipca 1995r. wojska Republiki Serbskiej rozpoczęły operację o kryptonimie „Krivaja-95” ostrzeliwując pozycję Bośniaków i stanowisko obserwacyjne Holendrów. Zdobyły tym samym Srebrenicę. Siły „Korpusu Drina” dowodzone przez Radislava Krstića przejęły dwa holenderskie posterunki i wzięły 30 zakładników. Dowódca holenderskiego batalionu płk. Karremans poprosił NATO o wsparcie lotnicze. Otrzymał je dopiero rano 11 lipca, lecz po krótkim nalocie 2 myśliwców reszta samolotów została wstrzymana, prawdopodobnie z uwagi na bezpieczeństwo przetrzymywanych zakładników. Srebrenica była cały czas ostrzeliwana przez wojska serbskie. W bazie w Potočari schroniło się wówczas ok. 5 tys. muzułmańskich uciekinierów. Pozostałych 15 tys., które nie zmieściło się w bazie, pozostało poza nią. Dochodziło do gwałtów, nawet na kilku i kilkunastoletnich dziewczynkach, mordach niemowląt czy kobiet w ciąży, czemu bezczynnie przyglądali się holenderscy żołnierze. Jak wspomina Fetima Sadiković dwóch Serbów podeszło do patrolu ONZ: „Kazali im opuścić broń i rozebrać się do bielizny. Holendrzy zrobili to od razu. Straciliśmy całą nadzieję. Wtedy zrozumieliśmy, że UNPROFOR jest niczym”. Wspomnienia Ramiza Gurdić: „Jednego dnia widziałam Serbów zabijających chłopca. Miał może 10 lat. Serbowie mieli na sobie holenderskie mundury. Chłopiec siedział na kolanach mamy. Ona na ziemi. Nie mogła się ruszać. Jeden z Serbów podszedł do nich i zabił chłopca. Odciął mu głowę. Zrobił to na jej kolanach. Wszystko to działo się w obecności holenderskich żołnierzy. Stali blisko. Patrzyli i wydawali się zupełnie obojętni. Kobieta zaczęła krzyczeć, błagała o pomoc, patrzyła na nich. Odezwał się tylko jeden. Powiedział: „Nie, nie, nie”. (…) Widziałam też kobietę w ciąży. Serbowie przebili jej brzuch. Gdy umierała, rozcięli go i wyjęli dwoje dzieci. Jeszcze żyły. Długo je zabijali. Było tam kilku Serbów i wielu Holendrów, którzy chodzili za nimi. Jestem prawie pewna, że mieli broń, ale nic nie zrobili”. Wspomnienia Muniry Szubaszić: Mladić pozwolił wybierać (żołnierzom) młode kobiety i dziewczęta. Gwałcono je. Często odbywało się to na oczach wszystkich. Często dzieci widziały gwałty na swoich matkach. Wszyscy to widzieli. Holendrzy byli pośród nas, nie mogli tego nie widzieć. Raz gwałcono kobietę. Jeden z nich po prostu stał i patrzył. Miał na uszach walkmana. Widziałam też jeszcze straszniejsze rzeczy. Wszystko działo się w bezpośredniej bliskości bazy. Na przykład była dziewczynka. Miała może dziewięć lat. Kazali jej siostrzeńcowi ją zgwałcić. On mógł tego nawet nie rozumieć. Był dzieckiem. Zabili ich oboje. Wszystko to widziałam na własne oczy, tak jak widziałam wielu innych zabitych ludzi. Niektórym poderżnięto gardła. Innym obcięto głowy”. Podczas spotkania z płk. Karremansem generał Ratko Mladić nakazał złożenie broni przez mieszkańców i żołnierzy, a następnie wydanie wszystkich uchodźców z bazy. Holendrzy spełnili żądania serbskiego dowódcy i nakazali muzułmańskim uciekinierom opuścić obóz. Powodem miały być kończące się zapasy żywności i brak warunków sanitarnych. Na wychodzących muzułmanów czekali Serbowie, którzy rozpoczęli selekcję. Kobiety i dzieci (ok. 23 tys. osób) zostały przewiezione autokarami w okolice Tuzli, po czym puszczone wolno. Mężczyzn i chłopców w wieku od 12 do 77 lat wsadzono do oddzielnych autobusów i wywieziono w różne miejsca…Między 12 a 16 lipca 1995r. Serbowie dokonali masakry ponad 8 tys. osób. Ok. 3 tys. osób zginęło, próbując przedrzeć się przez tereny opanowane przez Serbów w rejon Tuzli, gdzie znajdowała się baza ONZ. Ponad 100-kilometrowa „droga do wolności” usiana była różnego rodzaju pułapkami: polami minowymi, zasadzkami i serbskim ostrzałem artyleryjskim. Próbujących ukryć się w autobusach wiozących kobiety i dzieci mężczyzn rozstrzeliwano. Większość mężczyzn została poddana torturom, a następnie zamordowana przez rozstrzelanie, głównie w okolicach miejscowości: Nova Kasaba, Kamenica, Sandići, Pilica czy Konjevic Polje. Magazyny w Kravicy, gdzie schroniło się ok. tysiąca osób obrzucono granatami – wszystkie osoby zginęły. 16 lipca 1995r. Serbowie pozwolili Holendrom opuścić Potočari. W górach wokół Srebrenicy trwały egzekucje…
Ciała ofiar wrzucano do zbiorowych grobów (pierwotnych). Często też część zwłok przenoszono w inne miejsca (masowe groby wtórne), by zatrzeć ślady zbrodni i uniemożliwić identyfikację. Kości jednej z ofiar zostały później znalezione w 5 różnych lokalizacjach w odległości 32 km. Masowe groby odkryto również w Orohovacu, Kozluku, Kravicy, Petkovicy, Zvorniku, Bratunacu…
Jednym z oficerów, który dowodził masakrą w Srebrenicy był Radislav Krstić, obecnie odbywający karę w polskim więzieniu. O zbrodnie oskarżono również generała Ratko Mladicia oraz głównych serbskich przywódców: Radovana Karadžića i Slobodana Miloševića. Upadek Srebrenicy i Žepy przyspieszył koniec wojny i podpisanie układu pokojowego w Dayton. 30 sierpnia 1995r. NATO zbombardowało pozycje bośniackich Serbów. Późniejszego rozbicia wojsk serbskich dokonała armia chorwacka z siłami muzułmańskimi.
Niektóre ze źródeł wskazują, że masakra ludności muzułmańskiej, która się tu dokonała była zemstą za napady wojsk dowodzonych przez Nasera Orićia i zamordowanie w okolicznych wioskach 371 Serbów. Inne źródła podają, że Muzułmanie w Srebrenicy, Bratunacu i pobliskich wioskach wymordowali 1200-1500 Serbów. Ich wsie były plądrowane, głównie z uwagi na wielki głód, który panował w enklawie srebrenickiej.
Centrum Pamięci Srebrenica – Potočari (Memorijalni centar Srebrenica-Potočari) zostało otwarte 20 września 2003r. przez byłego prezydenta USA – Billa Clintona. Przed wyjazdem do Bośni zwróciliśmy się z pytaniem o możliwość zwiedzenia strefy (e-mail: posjeta-visit@potocarimc.org). Amra Begic, z którą korespondowaliśmy zaproponowała nam zwiedzanie bazy z przewodnikiem. Skorzystaliśmy z tej opcji i po przyjeździe na miejsce przejął nas Hasan Hasanović, który opowiedział nam dokładnie całą historię tego miejsca. Sam był jedną z osób, której udało się przeżyć morderczą trasę (Death March) ze Srebrenicy do Tuzli. -> http://www.srebrenica.org.uk/survivor-stories/hasan-hasanovic/
Po zwiedzeniu bazy mieliśmy możliwość obejrzenia projekcji dokumentu na temat masakry w Srebrenicy. Wokół głównego ekranu znajdują się również mniejsze telewizory z nagranymi relacjami świadków, jak i osób odpowiedzialnych za te zbrodnie oraz fragmenty rozpraw Międzynarodowego Trybunału ds. Zbrodni Wojennych w b. Jugosławii (ICTY) w Hadze. Centrum czynne jest w godzinach 8-16. Zarówno wstęp, jak i usługa anglojęzycznego przewodnika była za darmo. Oczywiście teren dawnej bazy i cmentarz można zwiedzać również samodzielnie.
Srebrenica wirtualnie -> http://www.srebrenica360.com/
Budynek, gdzie w czasie wojny znajdowała się kwatera główna wojsk holenderskich (Dutchbat).
Hala, która 11 lipca była miejscem schronienia ok. 5 tys. muzułmańskich uciekinierów. Dzień później żołnierze holenderscy wydali ich Serbom.
Pomnik „Matki, żony i dzieci Srebrenicy”
W październiku 2000r. w Potočari, naprzeciwko dawnej bazy Dutchbat-u, założono cmentarz dla ofiar srebrenickiej masakry. W marcu 2003r. dokonano tu pochówku pierwszych 600 zidentyfikowanych ofiar ludobójstwa. Po kolejnych ekshumacjach w 2005r. pochowano ok. 1900 ofiar. Identyfikacja kości trwa do dziś i co roku z Sarajeva do Potočari wyruszają konwoje ze zidentyfikowanymi w ciągu ostatniego roku ciałami zmarłych. Do tej pory pochowano 6241 ofiar ludobójstwa. Według danych Bośniackiego Instytutu Osób Zaginionych odnaleziono szczątki 7100 osób z 8372 zaginionych. W dniu 9 lipca 2015r. przez Sarajevo przejechała ciężarówka ze szczątkami kolejnych zidentyfikowanych ofiar masakry. Samochód zatrzymał się przed Prezydium Bośni i Hercegowinie, gdzie mieszkańcy i przedstawiciele władz oddali hołd ofiarom Srebrenicy. Wielu z nich przyozdabiało ciężarówkę kwiatami.
Po południu ciężarówka dotarła do Potočari-> http://video-fra3.xx.fbcdn.net/v/t242
11 lipca 2015r. – w 20 rocznicę masakry w Srebrenicy na cmentarzu zostanie pochowanych kolejnych 136 zidentyfikowanych ofiar masakry.
Szacuje się, że w uroczystościach weźmie udział ok. 50 tys. osób, w tym wiele delegacji zagranicznych. Na czele amerykańskiej będzie stał były prezydent USA – Bill Clinton.
Srebrenički cvijet – kolor biały symbolizuje niewinność, zielony – nadzieję, a 11 płatków – dzień 11 lipca 1995r.
Ważną rolę w procesach identyfikacji zwłok odgrywa antropolog urodzona w Polsce – Ewa Klonowski. Od 1996r. pracuje nad ekshumacją masowych grobów na terenie BiH.
http://www.echodnia.eu/apps/pbcs.dll/article?AID=/20110513/POWIAT0104/545747645
http://www.wysokieobcasy.pl/wysokie-obcasy/1,96856,69495.html
Mesala -„otwarty” meczet
Platforma w formie półkola, gdzie wyryto imiona, nazwiska i daty urodzenia wszystkich zidentyfikowanych ofiar masakry.
Wokół mnóstwo grobów …
Pomnik z napisem w 3 językach: arabskim, bośniackim i angielskim.
„W imię Boga, Najbardziej Miłosiernego, Najbardziej Litościwego
Modlimy się do Boga Wszechmogącego:
Niech żal stanie się nadzieją!
Niech zemsta stanie się sprawiedliwością!
Niech łzy matek staną się modlitwami.
Aby Srebrenica nigdy nie wydarzyła się ponownie.
Nikomu i nigdzie!”
W dniu 12 kwietnia 1993r. grupa dzieci rozgrywająca na boisku szkolnym w Srebrenicy turniej piłkarski została ostrzelana przez wojska serbskie z widocznej góry Zvijezda. Na pomoc rannym dzieciom ruszyli widzowie. Wtedy Serbowie powtórzyli ostrzał… W ataku zginęły 74 osoby (w tym wiele dzieci), a ponad 100 zostało rannych.
Miasteczko Srebrenica leży ok. 5 km od Potočari. Robi niestety dość przygnębiające wrażenie.
Kravica – Pomnik poświęcony pamięci serbskich ofiar ostatniej wojny domowej (1992-1995). W czasie wojny wioska była zamieszkiwana w 100 % przez ludność serbską. Głównym powodem napadu na nią przez wojska bośniackie dowodzone przez Nasera Orićia była chęć zdobycia żywności dla mieszkańców odciętej od pomocy humanitarnej Srebrenicy. W wiosce bowiem znajdowały się spore zapasy żywności. Datę ataku również wybrano nieprzypadkowo – 7 stycznia 1993r. Serbowie obchodzili swoje Święta Bożego Narodzenia. Walki trwały prawie cały dzień i zakończyły się zwycięstwem wojsk Orićia. Po stronie serbskiej zginęło 49 osób, w tym wielu cywilów, a ponad 80 zostało rannych. Miejscowość została doszczętnie zniszczona.
Zainteresowanych tematem odsyłam do lektur i filmów:
Emir Suljagić – „Pocztówki z grobu” – historia Srebrenicy widziana oczami naocznego świadka wydarzeń
Wojciech Tochman – „Jakbyś kamień jadła” – narrator towarzyszy Ewie Klonowski w jej zmaganiach podczas ekshumacji masowych grobów na terenie BiH. Kanwą książki są również losy ofiar wojny domowej.
Film „Srebrenica – a Cry from the Grave” -> https://www.youtube.com/watch?v=Fliw801iX84 !!!!!!!!
„Rezolucja 819” – dość wiernie odwzorowana historia zmagań polskiej lekarki, której praca ma na celu odnalezienie i identyfikację zwłok osób zamordowanych w Srebrenicy w 1995r.
Wstrząsające zdjęcia ze Srebrenicy: http://www.reuters.com/news/picture/srebrenicas-legacy?articleId=USRTR2CAOA#a=1